Burnunun Dikine Gitmek: Toplumsal Yapılar ve Bireylerin Etkileşimi Üzerine Bir Sosyolojik İnceleme
Bir Araştırmacının Perspektifinden
Sosyolojiyi ve toplumsal yapıları anlamaya çalışırken, sıkça karşılaştığımız bir kavram vardır: “Burnunun dikine gitmek”. Bu deyim, bireylerin toplumsal normlardan saparak kendi yolunda ilerlemeleri anlamına gelir. Ancak, bu basit gibi görünen ifade, aslında çok daha derin ve karmaşık bir toplumsal yapının yansımasıdır. Toplumların dayattığı roller, cinsiyet eşitsizlikleri, kültürel pratikler ve normlara karşı bireylerin gösterdiği tepkiler; hepsi “burnunun dikine gitmek” ifadesiyle şekillenir. Bu yazıda, bu deyimin toplumsal bağlamda ne anlama geldiğini ve bireylerin toplumsal yapılarla olan etkileşimini inceleyeceğiz.
Toplumsal Normlar ve “Burnunun Dikine Gitmek”
Toplumsal normlar, bir toplumun üyeleri tarafından paylaşılan ve bireylerin davranışlarını şekillendiren kurallardır. Bu normlar, tarihsel süreçlerle oluşmuş ve genellikle kültürel geleneklere, dinî öğretilere ve siyasi yapıya dayanmaktadır. Bir kişinin “burnunun dikine gitmesi”, bu normlara ve toplumsal beklentilere karşı durması anlamına gelir. Ancak bu, genellikle bir isyan değil, bir tür bireysel bağımsızlık arayışı olarak görülür. Kişi, toplumun ondan beklediği davranışları reddederek kendi kimliğini ve arzularını daha özgür bir biçimde ifade etmek ister.
Örneğin, bir toplumda başarılı olmanın en temel kuralı, belirli bir mesleği seçmek ve o meslek üzerinde ilerlemek olabilir. Ancak bir kişi bu normlara karşı çıkarak, toplumsal olarak kabul edilen işlerin dışında bir yol seçtiğinde, “burnunun dikine gitmek” tabiri devreye girer. Bu durumda, kişi bir yandan toplumsal yapıyı sorgularken, diğer yandan toplumsal yapının dayattığı rollerle de çatışma içindedir.
Cinsiyet Rolleri ve Toplumsal Yapıdaki Yerleşik Davranışlar
Toplumların, cinsiyetlere yönelik belirlediği roller, bireylerin hayatlarını büyük ölçüde şekillendirir. Erkekler ve kadınlar, toplum tarafından biçilen belirli işlevlere ve beklentilere göre hareket etmeleri beklenir. Erkeklerin toplumsal işlevleri genellikle “yapısal” olarak tanımlanırken, kadınların toplumsal işlevleri ise çoğunlukla “ilişkisel” bağlar kurmakla ilişkilendirilir. Bu ayrım, “burnunun dikine gitmek” ifadesinin nasıl farklı şekillerde tezahür ettiğini anlamamıza yardımcı olur.
Erkekler, tarihsel olarak iş gücü piyasasında, liderlik pozisyonlarında ve toplumsal yapının güçlü yönlerinde yer alırken, kadınlar daha çok ev içindeki rollerle ve başkalarıyla ilişkiler kurma becerileriyle tanımlanmıştır. Bu geleneksel rolleri reddeden bireyler, “burnunun dikine gitmek” olarak tanımlanabilir. Bir erkek, ev içindeki sorumlulukları üstlenmek ve duygusal bağlar kurmak istiyorsa, toplumsal olarak genellikle hoş karşılanmaz. Aynı şekilde, bir kadın iş gücüne katılmak ve toplumsal yapının dışına çıkmak istediğinde, normlarla çatışma yaşar.
Toplumsal Yapı ve Cinsiyetler Arası Çatışmalar
Erkeklerin, toplumsal yapıdaki “yapısal” işlevleri yerine getirmeleri beklenirken, kadınlardan daha “ilişkisel” ve “bakıcı” roller üstlenmeleri beklenir. Bu rol beklentileri, bireylerin toplumsal beklentilere karşı durmalarına yol açar. “Burnunun dikine gitmek”, her iki cinsiyetin de karşılaştığı toplumsal normlara başkaldırma biçimlerinden biridir.
Bir örnek vermek gerekirse, toplumsal olarak güçlü ve bağımsız bir erkek figürü yaratılırken, kadınların duygusal, özverili ve aile odaklı olmaları beklenir. Ancak, toplumda bazı kadınlar iş dünyasında başarılı olmayı, erkeklerse duygusal bağlar kurmayı hedeflerler. Bu, toplumsal yapının dayattığı cinsiyet rollerini sorgulamak ve bunlara karşı bir direnç göstermek anlamına gelir. Bu tür bireyler, kendi yolunda ilerleyerek, toplumsal normlara karşı “burnunun dikine gitmiş” olurlar.
Kültürel Pratikler ve Bireysel Bağımsızlık
Kültürel pratikler, bir toplumun değerlerinin ve inançlarının günlük yaşamda nasıl somutlaştığını gösterir. Bu pratikler, bireylerin davranışlarını şekillendirirken, toplumun genel kabul görmüş standartlarını da belirler. Kimi kültürlerde, bireylerin kendi arzularını ve seçimlerini açıkça dile getirmeleri beklenmez; daha çok grup kimliği ve uyum öne çıkar. Ancak bazı bireyler, kültürel normlara meydan okuyarak kendi bağımsızlıklarını savunurlar. Bu da “burnunun dikine gitmek” ifadesine bir başka anlam katar.
Örneğin, bireylerin iş seçimlerinden kişisel yaşam tercihlerine kadar her alanda özgürleşmesi, kültürel pratiklere karşı bir duruş sergilemelerine yol açar. Bir kadın, örneğin evlenmeden önce kariyerinde yüksek bir pozisyona gelmeyi amaçladığında veya bir erkek, aileyi geçindirme yükümlülüğünün dışında kalan başka bir hayata yöneldiğinde, bu onların toplumsal pratiklere ve kültürel alışkanlıklara karşı çıkışıdır.
Sonuç: Toplumsal Deneyimlerin Çeşitlenmesi
“Burnunun dikine gitmek”, toplumların dayattığı normlara ve cinsiyet rollerine karşı bir başkaldırı, bir özgürleşme biçimidir. Bireylerin toplumsal yapıların öngördüğü sınırlar dışına çıkarak kendi hayatlarını kurma arayışı, çoğu zaman toplumda çatışmalara yol açabilir. Ancak, bu çatışmalar aynı zamanda toplumsal yapının dönüşümüne de zemin hazırlar. Toplumların normlarını sorgulayan bireyler, yeni bir sosyal düzenin temellerini atabilirler.
Okuyucuları, kendi toplumsal deneyimlerini tartışmaya davet ediyorum: Sizce “burnunun dikine gitmek”, toplumun normlarına karşı bir isyan mıdır yoksa bireysel özgürlüğün ve bağımsızlığın bir göstergesi midir? Bu kavram, sizin hayatınızda nasıl şekilleniyor ve toplumsal yapıyla olan ilişkinizi nasıl etkiliyor?